Czy wróżbita Maciej ma rację?

Ulegamy horoskopom. Jesteśmy skłonni, by wierzyć ludziom, którzy wyglądają na kompetentnych, nawet jeśli niekoniecznie tacy są. Skoro jesteśmy najinteligentniejszym gatunkiem na Ziemi, dlaczego tak łatwo dajemy się zmanipulować?

ŹRÓDŁO: http://pobierak.jeja.pl/images/c/d/8/13007_horoskop-memow.jpg?1332589084

Wierzymy pochlebnym tekstom

Pragniesz, aby inni ludzie lubili Cię i podziwiali, lecz sam często bywasz wobec siebie bardzo krytyczny. Chociaż nie jesteś wolny od pewnych wad osobowości, jednak na ogół jesteś w stanie je zrekompensować. Masz olbrzymi potencjał, którego dotąd nie obróciłeś na swoją korzyść. Na zewnątrz zdyscyplinowany i opanowany, w środku czujesz się niepewny i pełen niepokoju.

Czy uważasz, że ten opis pasuje do Ciebie? Jest to "parodia" horoskopów stworzona przez psychologa Bertrama Forera. Pokazuje, że ze zwykłych uogólnień wyciągamy zbyt wygórowane wnioski. Wierzymy, że opisy z horoskopów dotyczą właśnie nas, nawet jeśli to nieprawda. A kiedy pojawia się kilka dobrych cech, tym bardziej ulegamy.

Efekt aureoli

Gdy myślimy o kimś pozytywnie pod jednym względem, wtedy najczęściej uogólniamy to pogodne nastawienie na inne cechy. Karen Dion przeprowadziła eksperyment, podczas którego pokazano badanym zdjęcia dwojga dzieci – jedno z nich było ładne, drugie brzydsze. Następnie powiedziano im, że dziecko rzucało w kolegę kamieniem oblepionym śniegiem. Ci, którzy widzieli fotografię brzydszego chłopca nazywali go "małym zbirem", który wyląduje w poprawczaku. Z kolei ci, którzy obejrzeli ładniejsze dziecko, oceniali zachowanie mniej surowiej tłumacząc, że "pewnie miało zły dzień". Badanie jest przykładem na to, że ludzie atrakcyjni fizycznie mają większe szanse, żeby na przykład dostać dobrą pracę czy awans.

Liczne badania pokazują, że efekt aureoli działa także w innych sytuacjach:

• nasz głos w wyborach uzyska kandydat, który według nas "wygląda na bardziej kompetentnego" od innych (Todorov i inni, 2005)
• jeśli zobaczymy atrakcyjną fizycznie osobę pijącą piwo konkretnej marki to będziemy bardziej skłonni, by je kupić, co doskonale wykorzystują reklamodawcy
• chętniej kupimy parę markowych butów, jeśli zobaczymy, że takie same nosi np. Michael Jordan
• już dzieci w wieku od 3 do 5 lat uznały za lepsze produkty takie jak marchewka czy mleko, jeśli były one podane w opakowaniach z McDonald's (Robinson i inni, 2007)

Złudzenie fokusowe

"Focusing illusion" to zjawisko manipulacji ludźmi poprzez skierowanie ich uwagi na konkretne informacje. Dr. Fritz Strack, Leonard L. Martin oraz Norbert Schwarz przeprowadzili w 1988 roku badanie pokazujące w prosty sposób jak działa złudzenie fokusowe.

Zadano studentom dwa pytania:

1. W jakim stopniu jesteś zadowolony ze swojego życia?
2. Ile randek miałeś w ciągu ostatniego miesiąca?

Jedna grupa usłyszała te pytania w powyższej kolejności, natomiast druga grupa w odwrotnej.

W tym pierwszym przypadku nie stwierdzono współzależności pomiędzy odpowiedziami na oba pytania. Były osoby, które czuły się szczęśliwe pomimo małej liczby randek i były osoby, które często chodziły na randki, a nie czuły zadowolenia z życia.

Drugi przypadek, w którym na początku zapytano o liczbę randek w ostatnim miesiącu, odsłonił ewidentny związek pomiędzy deklaracjami studentów. Badani, którzy mieli dużo randek stwierdzili, że są szczęśliwi. Tymczasem Ci, którzy rzadko chodzili na randki, stwierdzały nie czuły satysfakcji życiowej.

To demonstruje jak podatne są nasze przekonania. Nawet nasz obraz siebie może zależeć od tego, na czym w danym momencie się skupiamy. Ta zmienność to efekt przechodzenia naszych poglądów przez nieprzewidywalny filtr pamięci kontekstowej. Albo przypomnimy sobie wcześniej ukształtowane stanowisko w danej kwestii, albo ustalamy w co wierzymy na podstawie wspomnień, które akurat przychodzą nam na myśl.

Błąd konfirmacji

ŹRÓDŁO: http://horoskop.sennik.biz/wp-content/uploads/2012/03/horoskop2.jpg

Psychologowie nazywają tak sytuację, w której bez względu na to, o czym myślimy, zwracamy większą uwagę na informacje zgodne z naszymi przekonaniami niż na te, które mogłyby podważyć ich wiarygodność. Błąd konfirmacji może wynikać z pamięci kontekstowej. Wydobywamy informacje z pamięci poprzez znajdowanie pasujących wspomnień, dlatego naturalnym jest, że zauważamy potwierdzenia naszych dotychczasowych opinii. Jeśli śledzisz jakiś proces i uważasz, że oskarżony jest winny, będziesz przypominać dowody potwierdzające jego winę. Ale jeśli wierzysz w niewinność tej osoby, poszukasz argumentów, które podają oskarżenie w wątpliwość. Wróćmy do początku tego postu -  przerysowana "karykatura" horoskopów Bertrama Forera. Osobę, która wierzy w astrologię, na pewno zainteresuje fragment, który wydaje się być prawdziwy:

„Pragniesz, aby inni ludzie lubili Cię i podziwiali(...)”

A zlekceważy zdania niezgodne z jej wyobrażeniem siebie (być może z zewnątrz wcale nie jesteś zdyscyplinowany). Ktoś, kto chce wierzyć w horoskopy, dostrzeże tylko te nieliczne, w których ich treść zdaje się być trafna. Pominie lub "ulepszy" za to tysiące przepowiedni sformułowanych całkowicie ogólnikowo.

Informacje zawarte w poście pochodzą z tekstu "Skażone umysły" Gary'ego Marcus'a.